Eamiálbmotáššiid bissovaš forum
Okta boadus ON eamiálbmotlogijagis lea goit ahte ON ásahii eamiálbmotáššiid bissovaš foruma geassemánu 28. beaivvi 2000. Ole Henrik Magga válljejuvvui foruma vuosttaš jodiheaddjin. Bissovaš eamiálbmotforum bargá dehálaš barggu earret eará ekspertiisa bokte ja rávvejeaddji orgánana ON vuogádaga eamiálbmotáššiid ektui. Forum hálddaša eamiálbmogiid á?giruššanprográmmaid, dutkanlegáhtat ja eará. Foruma ulbmil lea maid juohkit dieduid eamiálbmogiid birra ja fuomášahttit eamiálbmotáššiid sihke ON vuogádagas ja máilmmis mudui.

Vealahuvvon ja dulbmojuvvon
Máilmmis leat sullii 400 miljuvnna eamiálbmogat, muhto logut rievddadit danne go muhtun eiseválddit eai dohkket iežas riikka eamiálbmogiid. Máilmmis ellet eamiálbmogat heajos diliin ja dávjá leat vealahuvvon ja dulbmojuvvon. Sis ii leat oahppu, eaige leat dearvvašvuodafálaldagat eaige vuoigatvuodat ja unnán vejolašvuodat váikkuhit eiseválddiid ja earáid geat mearridit. Dehálaš lea go ON nuppes lea ásahan eamiálbmotlogijagi 2005-2015, ii dušše fal danne go máilbmi dakko bokte sáhttá oahppat eambbo álbmogiid birra geat gillájit ja sin roasuid ja ovddidanvejolašvuodaid birra, muhto danne fal go eamiálbmotmáhttu lea dárbbašlaš measta buot oktavuodain.

Sámit leat eamiálbmot
ON eamiálbmotbeaivi lea dehálaš beaivi maiddái sámiide, vaikko mis lea buoret dilli go eará eamiálbmogiin. Mii dattege vásihit vuostegiedageavvamiid servodagas. Riikka nubbin stuorámus bellodat, Ovddádusbellodat lea aittobáliid almmolaccat eahpidan leat go sámit eamiálbmot ja cájehan man balddihahtti unnán sii máhttet. Gažaldat bohciidii Finnmárkkuláhkabarggu digáštallamiid olis. Dan ii dárbbaš oba eahpiditge ahte sámi leat Norgga eamiálbmot. Sámit leat orron dáin guovlluin guhká ja geavahan eatnamiid guhká ja jámma. Mis lea alddámet giella, kultuvra ja materiálalaš ja materiálakeahtes vuoigatvuodat ja dárbu ortnegiidda mat sihkkarastet min boahtteáiggi vejolašvuodaid. Mii leat unnitlogus iežamet guovlluin ja dat maid váikkuha dán oktavuodas. Dás ii heive digáštallat «gii bodii vuos» go de lea doalvumin ságastallama endorii. Boahttevaš buolvvaide lea dálá sámepolitihkalaš bargu hui dehálaš ja cáhkke sámiide saji Norgga servodagas. Dát lea bargu mii ferte joatkit ja ain leat olu hástalusat maiguin mii fertet bargat.

Go gulan eahpádusaid dan birra leat go sámit eamiálbmot, de lean ilus go vuoddoskuvllaid ja joatkkaskuvllaid odda fágaspesifihka oahppoplánain leat sámi fáttát mielde. Norgga skuvlamánát galget oahppat sámiid eamiálbmotstáhtusa birra má?ggaid fágain boahttevaš jagiid. Go lea sáhka ollesolbmuin ja eará sierranas joavkkuin nu mo politihkkáriin, de oaivvildan ahte ON-sambandetis leat ovddasvástádus cuvget álbmoga. ON lea nuppes vuoddudan eamiálbmotlogijagi ja berre dasto juohkit vel eambbo dieduid ja máhtu eamiálbmotdilálašvuodain dábálaš olbmuide. ON-sambandet ja Álgoálbmotvuoigatvuodaid gelbbolašvuodaguovddáš Gáldu berrejit várra ovttasbargagoahtit?

Eamiálbmotcalmmusteapmi lea máhtu duohken
Sámiin lea morálalaš ovddasvástádus searvat riikkaidgaskasaš oktavuodaide ja muitalit vásáhusaideamet birra demokratiserenproseassain, politihkalaš moriheamis ja organisašuvdnahuksemis. Dehálaš lea maid oahppat eambbo eará eamiálbmogiid dilálašvuodain ja vásáhusain. Danne deattuhan Ovddidanguovlluid eamiálbmotáššiid foruma dehálaš arenan sámi servodahkii. Foruma cállingoddi lea Romssa universitehtas ja forum galgá loktet ja nannet eamiálbmotgažaldagaid máhtu, ja galgá maid oppalaccat juohkit dieduid ovddidanbargiide eamiálbmogiid sierranas eallindilálašvuodain ja vuoigatvuodain. Máhttolokten lea hui dehálaš das mo Norgga ovddidanbargu váldá vuhtii eamiálbmogiid, ja sierranasat dehálaš danne go eamiálbmogat dávjá leat buot eanemus dulbmojuvvon dulbmojuvvon álbmogiid gaskkas.

Dahku deháleabbot go sánit
Go dál lea sáhka ON riikkaidgaskasaš eamiálbmotbeaivvis, de ii leat mu mielas nu dehálaš gažaldat galggaš go beaivvi institusjonaliseret almmolaš prográmmaiguin ja feastasártniiguin. Mihá deháleabbot lea cadahit duohta daguid ja doaimmaid. Nu leage Riddu Riddu buorre ovdamearka das mo álbmot-álbmot sáhttá bargat ja deaivvadit. Festivála lea dakkár báiki mas eamiálbmogat lonuhallet kultuvravásáhusaid ja nannejuvvojit danne go sin kultuvrašláddjivuohta dohkkehuvvo, fuomášuvvo ja adnojuvvo árvvus. Dát ii leat ovddidanbargu, muhto duohta ovdamearka mas cájeha ovttadássásašvuoda ja juogada rudalaš resurssaid. Festivála lea positiiva vuogi mielde ealáskahttimin eamiálbmogiid mat servet festiválii. Mii nannet nubbi nuppi ja á?girvuohta movttiidahttá min. Norgga eiseválddit berrejit cuovvulahttit ON eamiálbmotlogijagi ulbmiliid ja bidjat eamiálbmotfestivála stáhtabušehttii.

Loahpas vel áiggun bivdit buohkaid váldit liibba ja smiehtastit ON riikkaidgaskasaš eamiálbmotlogijagi, ja sávvat ahte á?giris bargu buoridit máilmmi eamiálbmogiid dilálašvuodaid ain bisošii.

Cállán: Silje Karine Muotka, Norgga Sámiid Riikkasearvvi jodiheaddji.