NSR lea bargan olu bargguid mannan jagi. Riikkačoahkkin mearridii ahte NSR galggai searvat sámediggeválggaide buot fámuiguin, ja dan mii leatge dahkan dánge háve. Dát lea leamaš buorre Sámediggái. NSR oassálastima haga jáhkán Sámedikki mearrádusat ja rávvagat livčče lean heajubut. NSR lea govda organiserema bokte – eambbo go 20 báikkálaš searvvi bokte – sáhttán vuohttit makkár áššiin siviila sámi servodat berošta ja sinhan Sámediggi galgáge bálvalit.

Min báikkálaš searvvit - main oktiibuot leat eambbo go duhát miellahtu barget hirbmat buori barggu báikegottiin. Dat jođihit mánáidgárddiid, organisererji giellakurssaid, čađahit festiválaid ja eará deaivvademiid sámiide, rávvejit suohkaniid ja gávpotosiid mo sii sáhttet doalahit ealli sámi kultuvrra ja giela. Válggain čájehedje báikkálaš searvvit bargonávccaid ja duohta dáhtu. Báikkálaš searvvit nammadedje válgastivrraid buot válgabiriin, čađahedje nominašuvnnaid, čálle válgaprográmmaid, darvehadde reivemearkkaid, čálle lohkkidreivviid, čađahedje standsaid ja deive jienasteddjiid juohke láhkai. Dát lea bargu man mii atnit árvvus – ja mii ánssáša applausa!

Ja makkár boađus! Mis ledje 14 áirasa mannan áigodagas. Sámediggi viiddiduvvui 4 áirasiin – ja válgabarggu álggus bijai riikkastivra mihttomearrin oažžut 17 árasa. Maŋŋil eat duostan riekta jáhkkit dása ja celkkiimet ahte ferte ”leat realistalaš”. Muhto oaččuimet 18 áirasa! NSR válddii ovddasvástádusa oččodit eambbo nissoniid Sámediggái. Min báikkálaš searvvit nominerejedje nissoniid bajimussii. NSR joavkkus leat dál 67% nissona dábálaš áirrasin. Válgabohtosa bokte ođasmahtiimet sámediggejoavkku. 11 áirasa 18 áirasis leat ođđa áirasa. Dehálaš ođasmahttin leai go nisson šattai Sámedikki presideantan – Aili Keskitalo lea vuosttaš nissonpresideanta Sámedikki 16 jagi doabmanáiggis. Mii applauderet su!

Riikkačoahkkin lea, ođđa njuolggadusaid olis, ožžon ovddasvástádusa leat guovddáš válgastivra. Riikkastivra lea rekrutteren prošeaktajođiheddjiid ja válgamielbargiid, juogadan guovddáš resurssaid, ja geahččalan organiseret barggu nu bures go vejolaš. Riikkastivrra jođiheimme Aili Keskitalo ja mun, ja moai geahččaleimme bargat nu buori barggu go vejolaš Olu livččiime sihkkarit sáhttán bargat eará láhkái, muhto gal veaháš gutni gal oažžu váldit go nu bures manai. Mis okta gilvaleaddji muitalii; jáhkken iežan beassat diggái, dassá go oidnen NSR profešunealla válgaorganisašuvnna bargagoahtimin. Mii eat leat iežamet mielas profešunealla okta ja okta. Muhto áibbas čielgasit – go sámelihkádus lea nanus ja bargá ovtta guvlui, de mii vuoitit. Áiggun rámidit eaktodáhtolaš ja áŋgiris mielbargiid geat leat garrasit bargan válgagiččus. In namut ovttage, inge guođe ovttage.

Nuoraidlávdegotti barggu ferte namuhit sierra. Nuoraidlávdegoddi oččodii sámediggeválggaid skuvlaválggaide mielde, oassálasttii válggain ja váikkuhii dasa ahte NSR vuittii! Nuoraidlávdegoddi lea maid álggahan jienastuslogu kampánjjaid, čađahan ja oassálastán válgasemináras ja eará seminárain main leat áigeguovdilis fáttát. Nuoraidlávdegoddi lea čađaheamen seminára sámi seksualitehta birra čakčat 2006. Nuoraid haga bisána NSR. Riikkastivra lea doaibmaplánas evttohan ođđa nuoraid oččodit NSRii ja nannet nuoraidbarggu.

Fápmu mas ii leat sisdoallu lea dušši. NSR lea searvan válggaide iežas prográmma vuođul. Prográmma ráhkaduvvui vuđolaš proseassas ja das leat mihttomearit, árvvut ja máŋggaid surggiid dehálaš áššit sámi servodagas. Min prográmma ii leat dattege rievddakeahttá – mii fertet čađat buktit ođđa oainnuid iežamet árvvuid vuođul. Mii leatge danne bidjan guokte dehálaš fáttá dán jagáš riikkačoahkkimii, davviriikkalaš sámekonvenšuvnna evttohusa ja davviguovlopolitihka. Guktot áššiid galgat vuđolaččat ságastallat ihttin. Mii leat ilus go ekspeartalávdegotti jođiheaddji Carsten Smith lea astan boahtit deike ovdanbuktit lávdegotti konvenšuvdnateavssta árvalusa. Giitu dan ovddas!

Mii leat ilus maid go Ráđđehusa davviguovllolávdegoddi – Aarbakkelávdegoddi – lea dás Audhild Schanche bokte – ja go son áigu bidjat ovdan mainna lávdegoddi lea bargamin. Mii illudit gullat su sáhkavuoru! Mii leat bidjan iežamet buorimus olbmuid ráhkadit evttohusa dasa maid mii galgat oaivvildit ja cealkit áššis; Sven Roald Nystø ja Gunn Britt Retter. Mun doaivvun mii oažžut buori sáhkavuoruid ihttin.

Rikkačoahkkin galgá gudnejahttit guokte olbmo geat leaba ja leaba leamaš dehálaččat sámi servodaga ovdánahttimis. Beassabehtet ihttin diehtit geat soai leaba, feastamállásiin. Geažuhan dušše ahte soai leaba dovddus olbmot.

Mus leamaš lihkku ja lean beassan leat Sámedikki áirrasin mannan jagi. Áššit ja barggut leat olu. Min áirasat, joavku ja joavkojođiheaddji Jánoš Trosten barget bures sámi servodaga bealis. Min iežamet ráđđelahtut Aili, Jarle Jonassen ja Randi Skum ja min ovttasbargoguimmiid lahtut; Johan Mikkel Sara ja Terje Tretnes barget olu oažžundihte buriid mearrádusaid ja buori čađaheami. NSRii lei lunddolaš ovttasbargat dáinna guvttiin ja eará ovttaskas listtuiguin min ovdalaš buori vásáhusaid vuođul ja sullasaš politihkalaš prográmmaid vuođul. Dássážii leat goit oaidnán ahte dát lei rievttes mearrádus.

Sámedikki bargu lea dán áigodagas leamaš olu Finnmárkkulága birra. Dat lea stuora vuoigatvuohtaođastus – eananođastus (landreform) – man birra mii ovdal leat dušše lohkan ja oaidnán eará eamiálbmot servodagain. Rievdadus, ovddasvástádus hálddašit eatnamiid ja čáziid Finnmárkkus, galgá čađahuvvot dakkár lágiin mii sihkkarastá sámi kultuvrra ja ealáhusvuođu. Ferte giitit buohkaid geat leat bargan ja oččodan lága; min bealis lea ovdalaš sámediggepreisideanta Sven Roald Nystø bargan erenoamáš buori barggu.

Jos oktage jáhkáža ahte Finnmárkkuopmodaga bargu dál lea ollášuvvon, de lea sis boastut. Dálhan easkka álgá. Dál láhka galgá implementejuvvot ja mii beassat oaidnit doaibmá go ulbmiliid mielde. Rigearra lea juo šaddan Sámedikki eanetlogu gaskaboddasaš meahccegeavaheami rievdadeami njuolggadusaid olis. Nu go leimmetge vuordán. Ođasmahttin ja lihkádus buktá bákčasiid. Hálddašeapmi galgá leat vuoigatvuođadilálašvuođaid olis ja Finnmárkku eatamiid ja čáziid hálddašanorgánaid áššemeannudeapmái ferte bidjat garra gáibádusaid. Manne mis muđui lea láhka jos dat ii čađahuvvo dainna lágiin ahte duohta dilis sihkkárastá sámi kultuvrra ja ealáhusgeainnud vuhtiiváldima?

Ságat aviisa lea boastut ipmirdan ja boasttu vuođu alde bealušteamen njuolgadusaid vuostálastiid ja geavaheamen sániid mat eai gula duohta dillái. Aviisa ii livčče berren dan dahkat. Aviisa lea maid mannan vuostá ahte Sámediggi áigu geavahit ruđa sámegielat aviissaide, ja čujuha dasa ahte eanas sámit ipmirdit dárogiela. Aviisa ii leat ipmirdan sámelihkádusa vuoiŋŋa. Mii áigut doarrut sámegiela ja sámi kultuvrra bealde – ii dárrolašvuođa. Dan ovddas barget vaikko man gallis – maiddái sámit.

Cealkka mii lea čuohcán munnje buot eanamus lea dat maid dál áiggun lohkat muittu mielde, in dieđe gal gii lea dan dadjan: Eamiálbmogat leat eatnama muitu ja sin máhtus luonddu birra, doppe gávnat dieđu das mo eatnama galgá hálddašit.

Dán oktageardánis cealkagis lea sihke čiekŋalis vuođđu ja alla albmi. Dat čilge min ovddasvástádusa, sihke áimmahuššat árbemáhtuideamet ja muitalit dan earáide, ja vel duohta dilis čađahit dan. Mun dieđán min parlamenáralaš jođiheaddjis lea stuorra beroštupmi das.

Cealkka heive dás - ja eará álgoálbmotguovlluin máilmmis. Dán perspektiivvas lean ilus go lea celkojuvvon ahte Norgga penšuvdnafoanda berre geassádit Aracruzas – mas leat rievideamen 11.000 hektar indiánalaš eatnamiid. NSR-áirras Kirsti Guvsám lea leamaš fárus ovddideamen dán ášši. Mun namuhan maid prošeavtta Pascua Lama Chiles mas kanadalaš fitnodat lea billisteamen jiekŋabalduid ja indiánaid čáhcegálduid. Dál lea e-poasta vuostálastin-kampánja jođus masa sáhttá searvat.

Lea dattege váddáseamos go galgá ruovttus čađahit dákkáriid. Oljo- ja gássabohkkamat leat dás min rittu olggobealde dehálaš guollešaddanguovlluin. Minerálalroggamat sámi guovlluin lea váttis ja lossa ášši mas ferte vuhtii váldit birrasa – sihke luonddu ja olmmošlaš birrasa. Go lea sáhka oljo ja gássabohkkamis Barentsábis, de lea birasteknologiija joavdan guhkás jos sáhttá ásahit mekanismmaid mat sihkkarastet sámi servodagaide oasi dietnasis – ja dat galgá leat prošeavttaid ovdamunni.

Go lea sáhka minerálaroggamin nannamis – de dat dáhpáhuvvá buot sámi guovlluin – Ruoŧas, Suomas, Norggas ja Ruoššas. Dáid áššiid heive ságastalat oppalaš sámi dilálašvuođain. Sáhtášii go ovdamearkka dihte Sámi Parlamentáralaš Ráđđi ráhkadahttit oktasaš mihtuid (standárddaid) man mielde sámit galget searvat bargguide – ja árvvoštallat váikkuhusaid? Sáhttá go ráhkaduvvot Code of conduct – unnimusmearri – das mo minerálaohccit galget láhttet?

Máŋga ášši leat vuordimin riikkastivrra mii váljjejuvvo sotnabeaivvi. Muhto, dat leat duhtadahtti barggu maid. Riikkastivra lea ovddidan golmmajahkásaš strategiija jahkásaš doaibmaplánaid sajis. Ođđa riikkstivra ferte dieđusge ieš maid hábmet dukumeantta, muhto dehálaš dál lea nannet organisašvuvnna vai bastá bargat daid bargguid mat leat min ovddabealde. NSR báikkálaš searvvit fertejit doaibmat buorimus lági mielde ja mii fertet láhčit dili. Mii fertet jearrat lea go dárbu doalahit máŋggaid organisašuvdnanummariid, stivrraid ja rehkedoallodárkkisteddjiid. Mis ferte leat struktuvra mii heive go galgat ovddasguvlui lávkut. Struktuvra mii movttiidahttá ja ođasmahttá. De sáhttit lihkostuvvat maiddái boahte sámediggeválggain.

Ovdalaš boahtte válggaid galgat markeret ahte NSR lea 40 jagi. Jagis 2008. Rikkačoahkkináigge berre albmaláhkai markeret dán. Mis lea nanus ja ealli organisašuvdna geas lea riegádanbeaivi.

NSR lea leamaš dehálaš Norgga eamiálbmotbarggus, oppalaš sámi barggus ja riikkaidgaskasaččat Sámiráđi bokte. Mii leat lokten eamiálbmotvuoigatvuođaid standárdda ja vuoigatvuođaid duohta barggu Norggas, Davviriikkain ja ON-vuogádagas. NSR bargu lea dehálaš, ii dušše midjiide alddiineamet, muhto maiddái standárdda loktemis ja málle loktemis man mielde 320 milliuvnna eamiálbmogat ellet.

Nie lea albmi min bajábealde dán vahkkoloahpa. Sávan buriid šiehtadallamiid!