I.
Sámediggi oaivvilda ahte gaskaboddasaš njuolggadusat Finnmárkkulága várás leat áibbas deaŧalaččat sihkkarastimis sámi beroštusaid go finnmárkkuláhka boahtá fápmui suoidnemán 1. b. 2006 rájes dassážiigo bistevaš váldonjuolggadusat ásahuvvojit. Sámediggi áigu meannudit bistevaš váldonjuolggadusevttohusa maŋŋágo vuđolaš gulaskuddanproseassa, nu mo Sámediggeráđđi evttoha, lea čađahuvvon.

Sámediggi oaidná čielgasit dan mearkkašumi ja ávkki mii lea viiddes, álbmotlaš ja demokráhtalaš gulaskuddanproseassas bistevaš váldonjuolggadusaid hábmema oktavuođas. Váldonjuolggadusaid lobálašvuohta, ja álbmoga njuolggadusaid sisdoalu áddejupmi ja dohkkeheapmi, eaktuda ahte dieđut leat fidnemis ja ahte lea váikkuhanvejolašvuohta. Danne áigu Sámediggi erenoamážit deattuhit rabas ja searvadahtti proseassa Finnmárkku fylkka meahcceeatnamiid rievdaduvvon ávkkástallanvugiid bistevaš váldonjuolggadusaid oktavuođas. Buot beallálaččat geat háliidit buktit evttohudaid, ávžžuhuvvojit searvat árjjalaččat dán bargui.

II.

Sámediggi mearrida čuvvovaš váldonjuolggadusaid meahcceeatnamiid rievdaduvvon ávkkástallanvugiide, vrd. Finnmárkkulága 4. § :

1 § Ulbmil

Váldonjuolggadusat galget doarjut ja nannet sámi kultuvrra, boazodoalu, meahcásteami, ealáhusaid ja servodateallima vuođu Finnmárkku fylkkas.

Váldojuolggadusat galget doarjut ja nannet sámi kultuvrra, árbevirolaš ealáhusaid, meahcásteami ja servodateallima ceavzilis ovdáneami, sápmelaččaid iežaset árvvuid ja oainnuid vuođul.

Váldojuolggadusat galget dasa lassin sihkkarastit ahte sámi álbmot beassá searvat ja váikkuhit mearrádusaide mat gusket Finnmárkku eatnamiid ja meahcceriggodagaid hálddašeapmái.

§ 2  Goas galget váldonjuolggadusat geavahuvvot

Váldonjuolggadusat galget geavahuvvot áššiin meahcceeatnamiid rievaduvvon ávkkástallanáššiin, vrd. Finnmárkkulága §§ 4 ja 10.

Áššiin gos lea sáhka meahcceeatnamiid ávkkástallanvugiid rievdadeamis, galget stáhta, fylkasuohkanlaš ja suohkanlaš eiseválddit ja vel Finnmárkkuopmodat árvvoštallat movt rievdadeapmi váikkuha sámi kultuvrii, boazodollui, meahcásteapmái, ealáhusaide ja servodateallimii. Vuosttaš cealkaga váikkuhusárvvoštallama vuođđun galget leat Sámedikki váldonjuolggadusat.

Sámi doaba meahcci ja dán doahpaga dábálaš áddejupmi ii leat seamma go olgoáibmolága (friluftsloven) “utmark” doaba. Meahcci galgá dáin njuolggadusain áddejuvvot seammaláhkai go doaba “utmark” olgoáibmolága 1 §:s. 

§ 3 Meahcceeatnamiid rievdaduvvon ávkkástallan

Go galga mearridit goas lea sáhka meahcceeatnamiid rievdaduvvon ávkkástallamis, de ferte juohke áššis árvvoštallat dan, ja earet eará árvvoštallat leat go seamma guovllus ovdal leamaš sisabahkkemat ja doaimmaid, doaimma viidodaga ja hámi ja man guhká doaimmat bohtet bistit. Gaskaboddosaš rievdadusat ja doaimmat, mat mielddisbuktet eanet rieja, earalágan nuoskkideamidahje muosehuttimiid, sáhttet maid muhtomin rievdadit meahcceávkkástallama.

Namuhuvvojit čuvvovaš mearrádusat mat sáhttet rievdadit meahcceávkkástallama:

a.  Stáhtalaš, fylkkasuohkanlaš ja suohkanlaš eiseválddiid mearrádusat mat gusket doaimmaide mehciin dahje mat mielddisbuktet ahte otná meahcceávkkástallan viiddiiduvvo, dego earet eará luoddaráhkadeamit, čáhcádatdulvadeamit, ruvkedoaimmat, viesso/viste- ja bartahuksemat, biegga- dahje eará sorttat el-fápmo rusttegiid huksemat, dálve ja bievlamádiijaid ráddjen astoáiggi dahje eará ulbmiliid váras, astoáiggevisttiid ja ráhkkanusaid huksemat dahje buot dáid namuhuvvon doaimmaid viiddideamit meahcis. Plánat mat galget heivehit meahcásteami, nugo fylkkaplána, suohkaniid areála- ja heivehanplánat ja álbmotmehciid dahje eará suodjalanguovlluid ásaheami plánat ja mearrádusat mat gáržžidit dahje eara láhkái hehttejit sámi árbevirolaš ávkkástallama suodjalanguovllus.

b. Finnmárkkuopmodaga mearrádusat mat gusket eanan- ja meahcceriggodagaid vuovdimii dahje láiguheapmái iešguđet ulbmiliid váras, dego viesso/viste- ja bartahuksemat, bieggamillorusttegat, čáhcádagaid láiguheapmi el-fápmobuvttádeapmái, rievdadusat vuovdehálddašeami oktavuođas, suodjalanmearrádusat, ja vel lobit eananeaiggáda minerálaid roggamiidda ja bohkamii. Maiddái eará lobit maid eananeaiggát Finnmárkkoopmodat sáhttá addit, sáhttet rievdadit meahcceávkkástallama, nugo de go addojuvvo lohpi nuppástuhttet šattuid ja meahcceduovdagiid gilvima ja čuollama bokte.

Rievdadusat mat gusket árbevirolaš ávkkástallamii,eai mielddisbuvtte dábálaččat rievdaduvvon ávkkástallama dáid njuolggadusaid vuođul, jus rievdadusat dahje doaimmat eai mielddisbuvtte eanet meahccejohtolaga dahje earaládje leat mearkkašáhtti vahágin dahje hehttehussan eará meahcceávkkástalliide, geahča muđui 4. § 3. lađđasa maŋimus čouggá.

§ 4 Árvvoštallama váldonjuolggadusat

Go galga árvvoštallat movt mearrádus sáhttá váikkuhit sámi kultuvrii, boazodollui, meahcceávkkástallamii, ealáhusaide ja servodateallimii, galget sámi árbevirolás meahccegeavaheami erenoamašvuođat ja kultuvrralaš erohusat vuhtiiváldojuvvot. Galgá gudnijahttet ja vuhtiiváldit sámiid árbevirolaš máhtu ja meahcceipmárdusa ja dákkár máhttu galgá leat guovddáš vuođđun árvvoštallamii.

Go lea áigumin čađahit juogalágan doaimma, de ferte dan vuos árvvoštallat dan ektui makkár meahcástallanvuogit sámi meahcásteddjiin lea juste dan guovllus, ja makkár váikkuhusat doaimmas lea sin meahcásteapmái. Galgá earenoamážit vuhtiiváldit makkár njuolggo dahje gaskkalaš váikkuhusat doaimmas šaddet sámi árbevirolaš meahcceávkkástallamii dahje luondduriggodagaid geavaheapmái dan guovllus, dan oktavuođas galgá geahččat makkár vahágiid doaibma iešalddis dagaha ja makkár eará heajos lassiváikkuhusat dan čuvvot.

Go lea gažaldat das, ahte lea go dain váldonjuolggádusain sáhka árbevirolaš ávkkástallamis, de galgá árvvoštallat ávkkástallojuvvo go árbevirolaš vuogi mielde, earet eará ferte iskat man guhká ávkkástallan lea doaimmahuvvon ja mainna lágiin dat lea doaimmahuvvon. Vaikko vel ávkkástallanvuohki leage ođasmahttojuvvon teknihkalaš ja ekonomalaš ovdáneami sivas, de dat liikká sáhttá leat árbevirolaš ávkkástallanvuohki.

Vuođđun galgá biddjojuvvot ahte maiddái smávva doaibmabijut sáhttet dagahit mearkkašahtti vahága ja hedjonahttit sámi meahcceávkkástallama ceavilvuođa. Erenoamážit galgá váldit vuhtii ovdalis ja eará áigeguovdilis doaibmabijui seamma ávkkástallanguovllus, ja makkár váikkuhusat dáin doaibmabijuin oktiibuot lea sámi beroštusaide.

Go árvvoštallá váikkuhusaid sámi kultuvrii jna., de galgá sámi meahcceávkkástallidd árbevirolaš máhttu deattuhuvvot.

§5        Váikkuhusat sámi kultuvrii

Árvvoštallan galgá iskat makkár váikkuhusat šáddet meahccebirrasii, makkár sosiála ja kultuvrralaš váikkuhusat šaddet ollislaš sámi kultuvrii guoskevaš guovllus, erenoamážit váikkuhusaid sámi árbevirolaš ealáhusaide, meahcásteapmai ja báikegottiide.

Galga árvvoštallat mot doaibma dahje plána váikkuha sámi kultturárbái. Galga erenoamážit vuhtiiváldit ahte doaibma dahje plána ii galgga gudnehuhttet dahje čuohcat billistanláhkái sámi bassi báikkiide, hávdesajiide dahje eará báikkiide main lea earenoamáš kultuvrralaš árvu.

§6        V áikkuhusat árbevirolaš sámi boazodollui

Galgá garrasit deattuhit makkár váikkuhusat mearrádusas leat boazodoalu eanageavaheapmái, earenoamážit galget čilgejuvvot dat guovllut mat adnojuvvojit dárbbašlažžan ceavzilis boazodollui, nugo earet eará johtolagat, johtingeainnut, guottet- ja ragatbáikkit, bálgan- dahje livvasajit, njuovadan- ja mearkunbáikkit, čakča- ja dálveguohtumat, giđđa-ja geasseguohtoneatnamat, daid vuolde maid guovllut main lea earenoamáš árvu boazodollui.

Galgá árvvoštallojuvvot sáhttá go doaibmabidju dahje plána dagahit earalágan jođihanvuogi, mii sáhttá leat stuora vahágin boazodollui. Johtingeaidnun rehkenastejuvvojhit maid bissovaččat ásahuvvon báikkit gos bidjá bohccuid fievrredeapmái, ja gos fas luoitá bohccuid.

Galgá garrasit deattuhit deastta boazodoalu vejolašvuhtii beassat friija doaimmahit boazodoalu ja johtalit bohccuiguin dain guovlluin gos boazu lobálaččat beassá vádjolit, ja deastta ain ávkkástallat árbevirolaš guovlluin nu mo namuhuvvon vuosttaš teakstaoasis.

Go galgá árvvoštallat makkár váikkuhusat leat boazodullui, de galget almmolaš eiseválddit ja Finnmárkkuopmodat erenoamážit deattuhit virolaš ávkkástallama ja boazodoalu erenoamáš doaibmanvugiid dan guovllus mas lea sáhka, ja bidja dán vuođđun go árvvoštallet váikkuhusaid.

§ 7       Váikkuhusat árbevirolaš sámi meahcásteapmái

Galgá árvvoštallat makkát váikkuhusat mearrádusas leat meahcásteddjiide ja giliolbmuid guovlluid geavaheapmái ja ávkkástallamii. Earenoamážit galgá váikkuhusaid garrasit deattuhit guovlluin mat leat dárbbašlaččat bisuhit ceavzilis sámi meahcásteami nugo earet eará; movt gilit árbevirolaččat leat geavahan lagasguovlluid ja lagas mehciid, nugo bivdin ja bivdobáikkit, guolástanbáikkit, luomejeakkit, gámasuidnenbáikkit ja galgá maid čielggadit movt sii earaládje leat ávkkástallan ja ožžon birgejumi luondduriggodagain.

vektlegges sterkt.

Deasta sámi meahcceávkkástallaid árbevirolaš meahcceriggodagaid ávkkástallan dain guovlluin gos sii árbevirolaččat lea ávkkástallan meahcceriggodaid, galgá garrasit deattuhuvvot. Seamma láhkai galgá garrasit deattuhit ahte doaibmabijut mat mielddisbuktet lagaš- ja ávkkástallanguovlluid mearkkašahtti háldogáržžidemiid báikegotteolbmuide, lotnolasealáhusaid doaimmaheaddjiide ja earáidde geat doaimmahit árbevirolaš sámi meahcceávkkástallama, sáhttet hedjonahttit sin eallinvuođu, ja hehttet sin kulturdoaimmaheami. Berre maid garrasit deattuhit dan ahte dahket go doaibmabijut, omd. árbevirolaš ávkkástallanguovlluid suodjaleapmi, vejolažžan joatkit árbevirolaš meahcceávkkástallama. Seamma gusto maid sámi árbevirolaš ealáhusdoaimmaheaddjiid guovlluide, vrd. 8. §.

Go árvvoštallá váikkuhusaid meahcceávkkástalliide, de galget almmolaš eiseválddit ja Finnmárkkuopmodat erenoamážit deattuhit virolaš ávkkástallama, ja erenoamážit ávkkástallanvugiid dan guovllus mas lea sáhka, ja bidja dán vuođđun váikkuhusaid árvvoštallamii.

§8        Váikkuhusat árbevirolaš sámi ealáhusaide

Galgá árvvoštallojuvvot makkár váikkuhusat mearrádusas leat árbevirolaš meahcceealáhusaide dahje lotnolasealáhusaide, eanandollui, šibitdollui ja maiddái eará árbevirolaš ealáhusvugiide. Galgá garrasit deattuhit váikkuhusaid dakkár guovlluin mat leat dárbbašlaččat diekkár ealáhusaid ceavzimii, nugo earet eará; meahcásteddjiid dahje lotnolasealáhusabargiid árbevirolaš eanageavahanvugiid, dan vuolde bivdoguovllut, guolástanbáikkit, luomejeakkit, gámasuidnenbáikkit ja movt sii earaládje leat atnán ávkki ja geavahan luondduvalljodagaid. Eanandolliid árbevirolaš eanageavahanguovllut, dan vuolde šibihiid guohtuneatnamat, meahcceláddjenbáikkit, vuovdedoallu, johtingeainnut ja bálgát.

Go árvvoštallá váikkuhusaid sámi ealáhusvugiide, de galget almmolaš eiseválddit ja Finnmárkkuopmodat erenoamážit deattuhit virolaš ávkkástallama, ja erenoamážit ávkkástallanvugiid dan guovllus mas lea sáhka, ja bidja dán vuođđun váikkuhusaid árvvoštallamii.

§ 9       Váikkuhusat sámi servodateallimii, eallinvugiide ja sámi ealáhusaide

Galgá árvvoštallojuvvot makkár váikkuhus mearrádusas lea sámi servodateallimii; nugo sámi ealáhusaide, eallinvugiide, ássamii ja organisašuvdnaeallimii.

§ 10 Guoskevaš sámi beroštumit galget duođalaččat beassat searvat mearridanprosessii

Diehtojuohkima oktavuođaš gustojeaddji hálddašanprinsihpaid mielde, berrejit almmolaš eiseválddit ja Finnmárkkuopmodat váldit vuhtii čuovvovačča:

a) Almmolaš eiseválddit ja Finnmárkkuopmodat berrejit ášši diehtojuohkima oktavuođas viežžat sihke čálalaš ja njálmmálaš cealkámušaid mat váikkuhit kártet plánejuvvon areálageavahemiid dahje plánaid váikkuhusaid. Lea deaŧalaš ahte guoskevaš bealit ožžot relevánta ja áigeguovdilastojuvvon dieđuid plánejuvvon doaibmabijuid birra.

b) Lea deaŧlaš ahte iešguđet sámi beroštusat mat bohtet ovdan, nu árrat go vejolaš searvvahuvvojit aktiivvalaččat. Guđe beroštusain galgá viežžat cealkámušaid mearrádusa ráhkkanettiin, ferte mearridit konkrehta árvvoštallama vuođul.

c) Áššiin mat sáhttet váikkuhit boazodollui, berre viežžat cealkámušaid jna. guovllustivrras, orohagas/orohagain, boazosiiddain, bearrašiin/doaluin, ja eaŋkilolbmuin maidda mearrádus sáhttá guoskat.

d) Áššiin mat sáhttet váikkuhit lotnolasealáhusaide, árbevirolaš meahcásteapmái, eanandollui, šibitdollui dahje eará meahcceberoštumiide, berre viežžat cealkámušaid jna. meahcceservviin, giliservviin ja eará servviin, sávzaguohtonservviin, bivdo- ja guoslástanservviin ja eará berošteaddji organisašuvnnain dahje ovttadagain, ja siiddain, bearrašiin ja eaŋkilolbmuin maidda mearrádus sáhttá guoskat.

e) Sámi bealalaččat berrejit beassat geavahit sámegiela gulahallangiellan. Dát guoská sihke čálalaš dieđuid ovddideapmái ja maiddái njálmmálaš čilgehusaide.

f) Almmolaš eisveválddit ja Finnmárkkuopmodat berrejit ášši ráhkkanahttinbargguin earenoamážit láhčit dili nu ahte boazodoallit, lotnolasealáhusa bargit dahje earát geat guhkit áiggiid orrot ja barget mehciin, duohtavuođas galget sáhttit searvat ja buktit cealkámuša áššái.

§ 11 Gáibádusat vuođustussii

Mearrádusa vuođustusa oktavuođas gustojeaddji hálddašannjuolggadusaid mielde, berrejit eiseválddit ja Finnmárkkuopmodat čielggadit mo váikkuhusat sámi kultuvrii jd. lea árvvoštallojuvvon, makkár mearkkašumi dat leat ožžon go mearrádusat dahkkojuvvojedje, guđeláhkai molssaeavttut leat árvvoštallojuvvon, ja lea go árvvoštallojuvvon bidjat eavttuid sihkkarastin dihtii sámi kultuvrra jd. luondduvuđđosa. Berre maid almmuhuvvot geat dat leat buktán cealkámušaid ja čilgejumiid ja muđui leamaš mielde áššeráhkkaneamis iešguđet sámi beroštusaid bealis.

§ 12 Sámedikki cealkámus

Sámedikkis lea iežas dáhtu mielde vuoigatvuohta buktit cealkámuša dihto áššiide dađi mielde go oaidná dárbbu dan dahkat.

§ 13 Loahpalaš njuolggadusai fápmui boahtin ja mearrideapmi

Váldonjuolggadusat bohtet fápmui 1.7.2006, ja gustojit dassážiigo loahpalaš njuolggadusat mearriduvvojit, dattetge eai leat fámus guhkit go 1.7.2007 rádjai.