Sámi álbmogis lea vuoigatvuohta oažžut dearvvašvuođa-ja sosialbálvalusaid mat leat heivehuvvon sámi kultuvrii ja gillii. Seammas lea almmolaš dearvvašvuođabálvalusat stáhtas ja suohkaniin geain lea ovddasvástádus láhččet dearvvašvuođa- ja sosialbálvalusaid sámi buohcciide. Nu čálliba Gaska-Nordlándda NSR sámediggeáirasa guovttos, Tone Finnesen ja Miriam Paulsen, evttohusas maid ovddideigga Sámedikki dievasčoahkkimis dán vahku. Áirasat bivdet Sámedikki veahkkin ovdabargui sohkarasttimis ollislaš ja dásseárvosaš dearvvašvuođa- ja sosialbálvalusaid julevsámi guovllus. Soai bivdiba Sámedikki ovddidit ášši  guovllulaš ja guovddáš eiseválddiide.<p>

<b>Earenoamáš modealla </b><br>
Áirasa guoktá čujuheaba dasa ahte Sámediggi 2002 – 2003 áigodaga ruhtadii čielggadanprošeavtta ”Sámi dearvvašvuođa ja sosialguovddáš – máŋggakultuvrralaš gealbvoguovddáš julevsámi guovllus”. Prošeakta lea hápmejuvvon modeallan man ulbmilin lea vuhtiiváldit ja ovdanahttit ollislaš ja dásseárvosaš dearvvašvuođa- ja sosialbálvalusaid sihke sámi ja dáru álbmogii dán guovllus. Modealla mearkkaša ođđa jurddašanvuogi dearvvašvuođa ja sosialbálvalusaid ovdanahttimis máŋggakultuvrralaš guovllus. Modealla  lea earenoamáš ja dehálaš reaidun buori dearvvašvuođa ja sosialbálvalusaid ovdanahttimis álgoálbmotguovllus sihke riikkas ja riikkaidgaskkasaččat. Soai maiddai hástaleaba Divttasvuona suohkana searvat prošektii sihkarsattindihte ollislaš ja dásseárvosaš dearvvašvuođafálaldagaid olles álbmogii julevsámi guovllus.