Lea bures duođaštuvvon ahte sápmelaččat ja kveanat leat sivahallon bahádahkkin ja vásihan viiddis vákšuma gittá dálá áigái. Dát lea dehálaš oassin dáruiduhttinpolitihkas mii lea jođihuvvon min riikkas gitta otnážii. Vaikko Norga almmolaččat gal lea rievdadan guottuid mat ledje dáruiduhttindoaimmaid, sivahallamiid ja vákšuma vuođđun sápmelaččaid vuostá, de dákkár guottut ain gávdnojit soames birrasin. Sivahallamat sámepolitihkalaš bargui leat máŋgga oktavuođain gulustuvvon. Lund-kommišuvdna, man Stuoradiggi bijai guorahallat vákšundoaimmaid mat čađahuvvojedje Norggas iešguđetge olmmošjoavkkuid vuostá, ii duođaštan ahte sápmelaččat leat vákšojuvvon earret ahte Vákšunguovddáš 1980-logu álggugeahčen namuha "sámelihkadusaid" maid Norgga politihkalaš gurutbealli galggai leat "infiltreren" seamma ládje go ledje dahkan fágalihkadusain ja suodjalusa luohttevašdoaimmas (Lund-rapporta s. 224).

Okta Lund-kommišuvnna bohtosiin lei 2000 ođđajagimánu 1. beaivvi oaidninvuoigatvuođaláhka mii lagabui čilgejuvvon eavttuid vuođul attii vejolašvuođa oaidnit vákšunpolitiijaid vuorkkáid ja vejolašvuođa ohcat buhtadasa vákšuma dihte. Ollu sápmelaččat geavahedje vuoigatvuođa oaidnit dieđuid maid vákšunpolitiija lei čohkken. Dáid dieđuid vuođul orroleamen nu ahte vákšundoaibma lea dáhpáhuvvon eanet go dan maid kommišuvdna nagodii duođaštit.

NSR oaivvilda ahte vákšunpolitiijat lea čađahan čearddalaš vákšuma, ja ahte dát lea veahkaválddálašvuohta sápmelaččaid vuostá. Ovddit áiggi miellaguottut leat ceavzan buorebut vákšunbirrasiin go ovdal leat jáhkkán. Uhkádusgovastagat mat dien birrasiin leat geavahuvvon leat dávjá leamašan badjelmearálažžan. Dát lea ráfehuhttán daid olbmuid geat historjjálaččat leat gillán sivahallamiid ja vásihan iešguđetlágan negatiivva doaimmaid. Ollu sápmelaččat dovdet unohassan go sáhttet leat vákšojuvvon. Ahte ovttaskas sápmelaččat leat ožžon vejolašvuođa oaidnit mii sin birra lea čállon ii leat doarvái. Dat ii galgga leat juohke ovttaskas sápmelačča ovddasvástádus oainnusindahkat veahkaválddálašvuođaid mat lea dahkkon sápmelaččaid vuostá. Sámi servodagas lea riekti diehtit mii lea dáhpáhuvvan ja man vuođul.

NSR bivdá Sámedikki váldit ovdan ášši Justisministariin sihkarasttindihte ahte buot dárbbašlaš dieđut almmuhuvvojit. Danin berre álggahuvvot dutkan mii sáhttá duođaštit vákšuma maid sámi álbmot, ovttaskas olbmot ja sámi organisašuvnnat leat vásihan. NSR oaivvilda ahte ođđa dieđut mat leat ilbman oaidnima maŋŋil duođaštit ahte lea leamašan čearddalaš vákšun sápmelaččaid ektui, ja gáibida ođđasit geahčadit ášši ja almmuhit dieđuid das movt sámi álbmot lea vákšojuvvon.